Báo cáo tài chính - các phép biến hóa của Tôn Ngộ Không

Có nhiều lý do khiến các nhà quản lý luôn phải tìm cách đưa ra các bản báo cáo tài chính không minh bạch và một trong số đó là sức ép từ cổ phiếu.

Về nguyên tắc, tất cả các cổ đông đều không muốn giá cổ phiếu mình đang nắm giữ bị sụt giảm. Giá cổ phiếu càng cao đồng nghĩa với kỳ vọng càng lớn của các nhà đầu tư về khả năng sinh lợi của công ty, từ đó gây sức ép lên các nhà lãnh đạo buộc phải tạo ra mức lợi nhuận tương ứng nếu không muốn nhận phản ứng tiêu cực từ thị trường, hoặc ít nhất là không lảm nản lòng thêm các nhà đầu tư như trong tình hình hiện nay. Hơn nữa, một số lượng lớn cổ phiếu hiện cũng đang thuộc sở hữu của các nhà lãnh đạo doanh nghiệp, nên chắc chắn bản thân họ không muốn giá cổ phiếu mình đang nắm giữ bị sụt giảm.

Nếu thực sự không đạt được kết quả kinh doanh như mong muốn, không còn cách nào khác, các nhà quản lý doanh nghiệp phải đi tìm những thủ thuật phù phép báo cáo tài chính để đối phó,"đánh lừa" các cổ đông rằng công ty đang ăn nên làm ra. Nhưng nếu việc thiếu minh bạch trong báo cáo bị lộ tẩy, hậu quả sẽ khó lường.

Xin cung cấp đến bạn đọc một số "phép biến hóa" thường gặp ở các doanh nghiệp Hoa Kỳ,

những mong phần nào giúp các bạn hình dung ra nghệ thuật làm báo cáo của các doanh nghiệp nói chung.

Ước tính kế toán (accrual earnings management) - phép biến hóa khôn lường

Các công ty thường sử dụng rất nhiều các ước tính kế toán có ảnh hưởng lớn và trực tiếp tới lợi nhuận của công ty. Giá trị các ước tính này không theo bất kỳ chuẩn nào, bởi vậy nó được xem là một công cụ đắc lực để "cải thiện" lợi nhuận trên giấy tờ. Người ta thường làm tăng mức lợi nhuận thường gặp như giảm mức khấu hao và dự phòng, giảm giá hàng tồn kho, giảm dự phòng nợ khó đòi, không ghi nhận chi phí khi tài sản giảm giá trị dưới giá trị thuần, thực hiện vốn hoá các khoản chi phí không đủ điều kiện...

Thực chất của thủ thuật này là chuyển lợi nhuận kỳ sau sang kỳ hiện tại. Tất nhiên, như vậy lợi nhuận các năm sau sẽ tụt thê thảm. Và hiển nhiên, để thỏa mãn cái trước mắt, báo cáo của các năm tiếp theo sẽ lại được biến hóa tương tự. Mức lợi nhuận kỳ vọng cần biến hóa càng ngày càng lớn, cho tới khi việc sử dụng các ước tính kế toán trở lên vô hiệu. Cái kim lúc này mới chọc thủng được cái bọc, khủng hoảng hiển hiện.

Giao dịch thực (real earnings management) - Bóc ngắn cắn dài

Có thể tăng lợi nhuận của kỳ hiện tại qua việc dàn xếp một số giao dịch thực có thể không có lợi cho công ty về lâu dài.

Chính sách giá và tín dụng - cũng vẫn chỉ là ăn trước làm sau

Để tăng lợi nhuận khi thấy có nguy cơ không đạt kế hoạch đặt ra, người ta giảm giá bán hoặc nới lỏng các điều kiện tín dụng nhằm tăng ngay lập tức lượng hàng bán ra trong giai đoạn cuối kỳ hoặc tăng giá bán đầu kỳ sau. Ví dụ, để tăng lợi nhuận Quí IV/2007, một công ty sản xuất ôtô có thể công bố kế hoạch tăng giá bán từ Quí I/2008, lập tức doanh thu Quí IV/2007 sẽ tăng vọt. Biện pháp này cho phép công ty tăng lợi nhuận của kỳ hiện tại, nhưng sẽ bị giảm vào các năm sau, vì thực chất lợi nhuận của kỳ sau đã được chuyển sang kỳ hiện tại. Hơn nữa, đôi khi phương pháp này còn làm giảm tính cạnh tranh của doanh nghiệp trên thương trường vốn vẫn khốc liệt.

Cắt giảm chi phí hữu ích - tự cắt chân, tay

Cắt giảm chi phí hữu ích như chi phí nghiên cứu và phát triển (R&D), chi phí quảng cáo, chi phí duy tu, bảo dưỡng thiết bị cũng là cũng là một cách có thể làm tăng lợi nhuận. Tuy nhiên, vì các chi phí này có vai trò cực kỳ quan trọng đối với sự phát triển của công ty về lâu dài, nên sử dụng giải pháp này cũng đồng nghĩa với việc hy sinh các khoản lợi nhuận tiềm năng trong tương lai.

Trì hoãn thanh lý tài sản không có nhu cầu sử dụng hoặc các khoản đầu tư không hiệu quả

Đối với các tài sản doanh nghiệp không có nhu cầu sử dụng hoặc các khoản đầu tư không mang lại hiệu quả, giải pháp tối ưu là thanh lý càng sớm càng tốt. Tuy nhiên, thanh lý tài sản thường đem lại một khoản lỗ cho công ty trong năm hiện tại. Do đó, nếu lợi nhuận trong năm hiện tại có nguy cơ không đạt được mức kỳ vọng của thị trường, lãnh đạo công ty có thể không muốn thanh lý, mặc dù trì hoãn sẽ gây nhiều thiệt hại cho công ty như làm phát sinh chi phí bảo quản, cản trở không gian sản xuất. Với các tài sản và các khoản đầu tư không hiệu quả thì càng nắm giữ lâu, doanh nghiệp càng lỗ

Bán các khoản đầu tư hiệu quả - Bán thóc giống đi mà ăn

Ngoài trì hoãn thanh lý các khoản đầu tư không hiệu quả, công ty có thể bán các khoản đầu tư sinh lời nhằm tăng thêm lợi nhuận cho năm hiện tại. Động thái này được ví như “gặt lúa non”. Vì thế, áp dụng biện pháp trên có nghĩa là công ty tự nguyện bỏ qua tiềm năng sinh lời lớn từ các khoản đầu tư này trong những năm tiếp theo.

Sản xuất vượt mức công suất tối ưu - cắt ngắn tuổi thọ

Trong điều kiện thông thường, mỗi doanh nghiệp thường xác định một mức công suất tối ưu, tuỳ thuộc vào năng lực nội tại cũng như điều kiện thị trường Tuy nhiên, trong trường hợp cần tăng lợi nhuận, công ty có thể quyết định sản xuất vượt mức công suất tối ưu. Điều này cho phép công ty giảm giá thành đơn vị sản phẩm nhờ tận dụng chi phí cố định. Mặt trái của biện pháp này là máy mó, thiết bị phải làm việc quá mức ảnh hưởng tiêu cực tới năng suất và độ bền. Ngoài ra, sản phẩm làm ra nhiều, nếu không bán được, sẽ phát sinh chi phí bảo quản và hàng tồn kho lâu ngày sẽ bị giảm giá trị.

Cả hai biện pháp phù phép báo cáo tài chính (dựa trên các ước tính kế toán hay các giao dịch thực), về bản chất, chỉ là chuyển lợi nhuận của các năm sau sang năm hiện tại. Điểm khác biệt là ở chỗ: trong khi sử dụng các ước tính kế toán không làm thay đổi khả năng sinh lời đích thực của doanh nghiệp, thì việc sử dụng các giao dịch thực để phù phép lợi nhuận sẽ gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng sinh lời của công ty trong dài hạn. Xét về mặt này, làm tăng lợi nhuận thông qua các ước tính kế toán được ưa chuộng hơn.

Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, sử dụng các ước tính kế toán không đủ sức giúp các doanh nghiệp đạt được mức lợi nhuận kỳ vọng và có thể sẽ gặp trở ngại từ phía kiểm toán viên. Do đó, doanh nghiệp có thể phải dùng đến các giao dịch thực để tăng lợi nhuận. Kiểm toán viên dù phát hiện các thủ thuật này nhưng vì nó tuân thủ các chuẩn mực kế toán, nên cũng không thể yêu cầu doanh nghiệp điều chỉnh lại.

Tóm lại, dù áp dụng biện pháp nào, về lâu dài đều không có lợi cho nhà đầu tư cũng như cho chính công ty. Xét trên phạm vi toàn xã hội, hậu quả còn nặng nề hơn, vì bê bối tài chính của một công ty không chỉ ảnh hưởng riêng đến công ty đó, mà còn làm xói mòn lòng tin của nhà đầu tư đối với thị trường. Để ngăn chặc những tác động tiêu cực của “Overvaluation”, các doanh nghiệp cần có ý thức cung cấp thông tin đầy đủ và minh bạch cho nhà đầu tư. Bên cạnh đó, các nhà đầu tư cũng cần tỉnh táo để không đẩy mọi việc đi quá xa vượt tầm kiểm soát. Tuy nhiên, nhiều khi lợi ích ngắn hạn của “Overvaluation” quá hấp dẫn khiến các doanh nghiệp khó có thể cưỡng lại được. Theo như nhận xét của Giáo sư M.C Jensen, Giám đốc công ty Tư vấn Quản trị doanh nghiệp Monitor Group: “Overvaluation cũng giống như một loại heroin. Nó mang cho ta cảm giác lâng lâng lúc ban đầu, nhưng không lâu sau đó sẽ là những nối đau không cùng".

Theo saga